რენესანსანსის ეპოქა

“საიდუმლო სერობის” პარადიგმაში, მწვერვალი ლეონარდო და ვინჩის კომპოზიციაა [1495-1498]. გირლანდაიოს ნამუშევარი შექმნილია 1480 წელს, შესაბამისად გავლენა არ არსებობს, ტინტორენტოს ტილო 1594 წელით თარიღდება, თუმცა გავლენაზე საუბარი, აქაც გამორიცხულია. ორივე ტილო, თავისი დროისთვის გაბატონებულ მხატვრულ ხერხებს გვამცნობს.


რენესანსი კაცობრიობის ისტორიის ბ
ედნიერი გაზაფხულია. ამ ახალმა გაზაფხულმა სამხრეთიდან ჩრდილოეთის ქვეყნებსაც ტრიუმფაულური ეტლით გადაუქროლა და თავის ნათელ გზაზე უთვალავი უჭკნობი ყვავილი დააფრქვია. 

ტიტანთა საუკუნის შუქმა ჩრდილოეთ ევრიპაც გადაანათა. ჩრდილოეთის აღორძინება იყო ის დიდი სოციალურ-კულტურული მოვლენა, რომელმაც მოგვცა ფორმითა და შინაარსით ახალი დიდი ხელოვნება. დიდი აღორძინების საწყის მიჯნად აღიარებულია 500 წელი. მას წინ უძღოდა ადრეული რენესანსი, რაღაც სამი ათეული წლის შემდეგ მოსდევს გვიანი რენესანსი, რენესანს-მანიერიზმი (1530-1600) და ბაროკოდ წოდებული დიდებული მეფური ხელოვნება. 

რენესანსი, ახალი დროის დიდი ხელოვნებაა იტალიაში გაიფურჩქნა და ამას ხელი შეუწყო არა ამა ქვეყნისათა მფარველობამ, არამედ თვით იტალიელი ხალხის გამორჩეულმა გენიამ, რომელიც ხელოვნების ნაწარმოებში ხედავდა ცხოვრების განუყოფელ ნაწილს, ეძებდა მის შინაგან კანონებს, ქმნიდა თეორიას, სწავლობდა ანტიკას, ანატომიას, პროპორციას, პერსპექტივას და ა.შ. ანონიმური ოსტატების ნაცვლად ასპარეზზე გამოდიან ძალუმი, ცნობისმოყვარე პიროვნებანი, რომელნიც სურათებს სახელს აწერდნენ. რომელთა ცხოვრებას სხვები აღწერენ, როგორც სარდალთა, მეფეთა, მწერალთა ცხოვრებას. 

ჩრდილოეთის რენესანსს, ზოგადად, ბევრი რამ ქონდა საერთო იტალიურ აღორძინებასთან, ეს იყო თვისებრივად იგივე მოვლენა, ადამიანის განდიდება, რწმენის ტრიუმფი, გენიის აღიარება, მაგრამ ჩრდილოეთს მაინც ბევრი სპეციფიკური მხარე აღმოჩნდა-ეროვნული თუ წმინდა, შემოქმედებითი ხასიათისა. 

თუ იტალიაში კედლისა და დაზგის მხატვრობა ერთნაირად ვითარდებოდა, ჩრდილოეთში ძირითადად დაზგის მხატვრობა იყო. საკურთხევლის სურათებსაც დაფებზე ასრულებდნენ. “დაფის ფერწერა”, დაზგური ხელოვნების ცალკე დარგი, რაც დახვეწილი სახების, პეიზაჟის, სიტუაციების, ჟანრული მრავალფეროვნების შექმნის საშუალებას იძლეოდა, უშუალოდ რენესანსიდან იწყებს განვითარებას და უტილიტარულ ხასიათს ატარებს, აქედანვე განვითარდა ზეთის საღებავის ახალი ტექნიკა გრავიურა ხეზე, ქვაზე, სპილენძსა თუ სპილოს ძვალზე, გრაფიკა, მინის მხატვრობა, ემალი, მინიატურის ნაირსახეობა, რაც არსებითად განსხვავდება, მაგალითად, ვატიკანის ფრესკებისაგან... 

ეს ხელოვნება, მეტად გრავიურა, დიურერმა აიყვანა უმაღლეს დონეზე. ადრეული, შუა საუკუნეების, გოტიკის “დახუთული”, უჰაერო მინიატურებიდან, მოწამეთა სათნო სახებიდან მხატვრობა თანდათანობით გადადის ამაღლებულ საგნებზე, ბუნების ჩვენებაზე ადამიანებთან კავშირში, ძლიერ სახეთა შექმნაზე, ადამიანის-მეტადრე ქალის-მშვენიერების ასახვაზე, ფსიქოლოგიურ პორტრეტზე. ძალაში შედის პერსპექტივის და გეომეტრიულად სწორი პროპორციის პრობლემა, ოსტატები გადადიან ზეთის საღებავებზე. მაგრამ მთავარი მაინც შინაარსი და ასახვის სიღრმე და არა ტექნიკური, თუ ჟანრობრივი ნაირსახეობები. 

საყოველთაო გამოცოცხლებას, აღამავლობას, აზრის წინსვლას, რომლის უღლის გადაგდების გაბედულ ცდას, გოტიკური თაღების მრუმე ტალანებიდან ახალი დროის შუქზე გამოსვლის მისწრაფებას თავისი შედეგები მოჰყვა. გერმანიასა და საერთოდ, ჩრდილოეთის ქვეყნებში ხელოვნებამ მანამდე არნახულ აყვავებას მიაღწია. 

არასოდეს ყოფილა გერმანია მხატვრებით ისე მდიდარი, როგორც XVI საუკუნის დასაწყისში. ამ აყვავებას ღრმა ისტორიული ფესვები ჰქონდა გადგმული ეპოქის მღელვარე მოვლენებში. ეს იყო მებრძოლი, ნათელი, თანაც ტრაგიკული ეპოქა. გერმანიის თავზე გადაიარეს გლეხთა ომებისა და რეფორმაციის აპოკალიფსურმა მხედრებმა. დიურერის “დრაკონთან მებრძოლი მთავარანგელოზი, თუ აპოკალფსის მხედრებიც ამ ცეცხლოვან ფონზე იხატებოდა. 

ახალი ტერმინი “ჩრდილოეთის აღორძინება” გულისხმობს იმ ქვეყნების ხელოვნების აღორძინებას, რომლებიც იტალიის (ალპების) ჩრდილოეთით მდებარეობენ. (საფრანგეთი, გერმანია, ნიდერლანდები.) ხელოვნებათმცოდნეობაში დადგენილი ეს ტერმინი არ ემთხვევა ზუსტად “ჩრდილოეთ ევროპის” გეოგრაფიულ ცნებას და გამოხატავს კულტურულ - ისტორიულ ვითარებას რაც ამ ქვეყნებში მოხდა რეფორმაციის საუკუნეში. 

ძალზე მნიშვნელოვანია ხელოვნებისა და მეცნიერების ურთიერთობის პრობლემა. ამაზე იწერება წიგნები. ხელოვნებას თვლიან თავისებურ მეცნიერებად, ასახვის მეცნიერებად. ყოველ შემთხვევაში, მათი მჭიდრო კავშირი უდავოა და ამ კავშირის ბურჯებია სამხრეთში ლეონარდო, ჩრდილოეთში _ დიურერი. ჩრდილოეთის აღორძინება უდავოდ არსებობდა. ახალი ჰუმანური იდეების ქადაგება, ახალი ადამიანის მიგნება, ჰოლბაინისა და დიურერის მტკიცე, მოაზროვნე სახეები _ რა არის ეს, თუ არა აღორძინება? ეს სახეებიც და მათი ამსახველნიც შვა რეფორმაციამ, მორიგმა რევოლუციურმა ძვრამ უსაფუძვლოდ როდი ჩაიარა, ამიტომაც უწოდებდნენ ჩრდილოეთის აღორძინების მხატვრობას, რეფორმაციის ხელოვნებას. 

ძლიერი იყო შუა საუკუნეების ხელოვანთა ზეგავლენის ძალა, რასაც თავს ვერ აღწევდნენ თვით ჩრდილოეთის დიდოსტატები _ დიურერი ბრეიგელი (უფროსი) გრიუნევალდი. ამიტომაც ახალ მხატვრობას ზოგი თვლის კიდევ გვიანდელი გოტიკის ახალ საფეხურად, ან მის შედეგად, მემკვიდრედ.... მაგრამ ასე რომ ყოველი მომდევნო თაობა მემკვიდრეა წინა თაობისა! 

დიურერის ხელოვნებაშიც თავს იყრის მისი დროის ხელოვნების ისტორია, თეორია, ესთეტიკა და ფილოსოფია. მიქელანჯელოს და რაფაელის მსგავსად, მან პოეზიის იარაღიც კი მოიშველია იმ იდეების საქადაგებლად, რომელნიც თვით სტატისტიკური ხელოვნების ჩარჩოებში ვერ მოიქცია. ოპტიკური თვალსაჩი-ნოებისათვის ვიტყოდით, რომ ისევე, როგორც იტალიის რენესანსის ტაძარი ლეონარდოს, რაფაელისა და მიქელანჯელოს მხარეზე დგას, ჩრდილოეთის აღორძინების კელნის ტაძარი დიურერის, კრანახისა და ჰოლბაინ უმცროსის ქმნილებაზეა აღმართული. 

გოტიკიდან ახალ ხელოვნებაზე გადასვლა დინჯი და ხანგრძლივი ევოლუციის გზით როდი მომხდარა. ეს იყო ხანმოკლე ევოლუცია, ხანმოკლე გადასვლა, ზიგზაგოვანი და ნახტომისებურიც იმავე დროს, ასე რომ ხან ახალი ხელოვნების სხივი გაიკიაფებდა, ხან კიდევ ძველი გოტიკის მრუმე თაღები გამოჩნდებოდნენ, სადაც ბრძენი ფაუსტი ჯერაც ფიქრობდა ადამიანის ბედის ამაოებაზე. ეძებდა გამოსავალს და ეშმაკსაც კი იშველიებდა. 

იტალიის რენესანსი უფრო რელიფიური, მიუბაძავი, ძალუმი მოვლენაა, მაგრამ არც ისე უნდა წარმოვიდგინოთ, რომ სხვაგან ხელოვნებას ეძინა. ჩრდილოეთის სრული გაფურჩქვნა დიურერის ჟამს მოხდა. ჩრდილოეთის აღორძინების წინამორბედთან და ნაწილობრივ თვით ამ დროის მხატვართა მთავარი ნაკლია კომპოზიციის გადატვირთვა, სახეთა ისეთი სიმრავლე, რომ გარჩევა გვიჭირს. აღორძინების ეპოქის ადამიანს, უწინარეს ყოვლისა, ამოძრავებდა ბუნებასთან კავშირი, მისი აღქმის, შეგრძნების, ჩაწვდომის, გადმოცემის ხელოვნება, ბუნება, სივრცე, სიმეტრია პროპორცია, პერსპექტივა, ამასთან ადამიანის და საზოგადოების ბუნებაც. მხატვარი ანატომიასა და მათემატიკასაც ეუფლებოდა (ლეონარდოს განზომილებანი, დიურერის მათემატიკური შტუიდები). მეორე მხრივ, თვით მათემატიკოსები, ასტრონომები, ფილოსოფოსები, ექიმები საოცრად პოეტური პიროვნებები იყვნენ (ბრუნო, კოპერნიკი, კამპანელა, სერვეტი ვანინი, ლუთერი, ჰუსი, ჰუტენი.......). 

მთელი ჩვენი ცოდნა შეგრძნებაზე, დაკვირვებაზეა დაფუძნებულიო _ წერდა დიდი ლეონარდო. ახალი დროც ახალ შეგრძნებებთან დაკავშირებით ქმნიდა ახალ ხელოვნებას. მხატვარიც ისევე იჭრებოდა ეპოქის მედროშეთა, რეფორმატორთა, მრჩეველთა, გამორჩეულ მბრძანებელთა (იულიუს მეორის, მედიჩების, მაქსიმილიან პირველის, ფრიდრიხ ბრძენის....) სულის სიღრმეში, როგორც გულთამხილავი, და უკვდავჰყოფდნენ პორტრეტებში, რომელთაც ხუთი საუკუნის შედეგად ვხედავთ. ადამიანის დიდება მოასწავლებდა ცხოვრების აღიარებას. გარკვეული აზრით ესეც ისეთივე ეპოქალური მოვლენა იყო, როგორც თავის დროზე კოლუმბიის, მაგელანის, ვასკო და გამას, კუკის შეჭრა უცნობ შორეთში ადამიანთა საკელთილდღეოდ... დიურერისა და ჰოლბაინისა შემოქმედებაში მთელი სიღრმითა და განფენილობით აისახა აღორძინების ეპოქის უნათლესი იდეალები. 

განცდისა და დანახულის შემოქმედებითი ასახვა, დაკვირვებისა და განზოგადების მასშტაბი რენესანსის ხელოვანს შუა საუკუნეთა დაზგის ოსტატიდან აქცევდა ყოველმხრივ განსწავლულ მხატვარ-მეცნიერად, რომლის პიროვნება საყოველთაო აღიარებასა და პატივისცემას იმსახურებდა. 

ტყუილად როდი უწოდეს დიურერს გერმანიის მიქელანჯელო. უდიდეს გერმანელ ხელოვანთა სამეულის პირველი წევრი, გერმანიის ცხოვრებას ასახავს, როგორც მეამბოხე, გულშემატკივარი თანამედროვე, მეცნიერი და პოეტი, ასახავს მთელ მის მშვენიერებას, სიმტკიცესა და სიდიადეს. 

გერმანული ხელოვნების ცის თაღი, ხატოვნად რომ ვთქვათ, იმ დევგმირის მხრებზე დგას, რომელსაც დიურერის სახელით ვიცნობთ. 

დიურერი ისევე განასახიერებს გერმანიას, როგორც გოეთე. 


ტიციანის დაბადების ზუსტი თარიღი არ არის ცნობილი. სიბერეში ფილიპე II-ისადმი მიწერილ წერილში იგი ამტკიცებდა, რომ დაიბადა 1477 წელს, მაგრამ ეს არასარწმუნოა, მისი სიბერისდროინდელი თანამედროვენი ტიციანის დაბადების შესაბამის თარიღს გვაწვდიან, რომელიც უნდა მერყეობდეს 1473-1483 წლებს შორის, მაგრამ თანამედროვე სწავლულების უმეტესობას მიაჩნია, რომ 1490 წელი უფრო შეესაბამება სინამდვილეს. იგი ოჯახში ოთხი შვილიდან უფროსი იყო. 
მამა - გრეგორიო ვესელი, დედა - ლუჩია. 
მამა, გრეგორიო ვესელი, იყო შესანიშნავი მრჩეველი (საბჭოს წევრი), ჯარისკაცი, პიევე დი კატორის ციხის კომენდანტი და ასევე განაგებდა ადგილობრივ მაღაროებს. მისი ნათესავები, მათ შორის ბაბუა, იყვნენ ნოტარიუსები და ოჯახი მყარად იყო დაფუძნებული იმ ტერიტორიაზე, რომელსაც მართავდა და რომელიც ექვემდებარებოდა ვენეციას. 
10 თუ 12 წლის ასაკში ტიციანი და მისი ძმა ფრანსისკო, რომელიც შემდგომ მის კვალს გაჰყვა, გაგზავნეს ვენეციაში ბიძასთან, რომ მოეძებნათ შეგირდის ადგილი მხატვარ სებასტიან ზუკატოსთან.ამ არც თუ ისე ცნობილმა მხატვარმა, რომელიც, შესაძლოა, იყო ოჯახის მეგობარი, ძმები შეიყვანა ჯენტილე ბელინის სტუდიაში, საიდანაც შემდეგ გადავიდნენ მისი ძმის, ჯოვანი ბელინის, სტუდიაში. იმ დროისათვის ბელინები, განსაკუთრებით ჯოვანი, წამყვანი მხატვრები იყვნენ ქალაქში. ამ სტუდიაში იგი დაუახლოვდა ახალგაზრდების ჯგუფს, დაახლოებით თავისი ასაკისას. მათ შორის იყვნენ„ ჯოვანი პალმა და სარინალტა, ლორენცო ლოტო, სებასტიანო ლუჩიანი და გეორგიო დი კასტელფრანკო (რომლის ფსევდონიმია ჯორჯონე) მისი უმცროსი ძმა, ფრანსისკო ვესელი, მოგვიანებით გახდა რამდენიმე სურათის მხატვარი ვენეციაში. 
ვესელების ოჯახის სხვა მხატვრები გაჰყვნენ ტიციანის კვალს. მისი უფროსი ძმა ფრანსისკო ვესელი, მხატვრობას ტიციანმა აზიარა (ამბობენ, რომ მან 12 წლის ასაკში დაიწყო მხატვრობა, მაგრამ ქრონოლოგიურად ცოტა ძნელად დასაჯერებელია ეს) იგი ხატავდა წმინდა ვიტოს ეკლესიაში, კადორში. ტიციანისვე ეჭვიანობის გამო ფრანსისკო ჩამოშორებულ იქნა მხატვრობიდან და გაამწესეს ჯარისკაცად. შემდგომში მან ვაჭრობას მიჰყო ხელი. 
მარკო ვესელი, რომელიც მარკო დი ტიციანოდ არის ცნობილი, იყო ტიციანის ნათესავი. იგი დაიბადა1545 წელს. იგი მუდმივად ბოლომდე თავისი ოსტატის გვერდით იყო და შესიწავლა მისი მეთოდები. სავარაუდოდ, მას უნდა დაეხატა ჰერცოგის სასახლეში “ჩარლზ V შეხვედრა“ და “კლიმენტ VII“. 
ოჯახის მეორე სანათესაო შტოდან იყვნენ: ფაბრიციო დი ეტორე, ასევე მხატვარი, რომელიც გარდაიცვალა 1580 წელს; მისი ძმა, ჩეზარე, რომელმაც ასევე დაგვიტოვა რამდენიმე სურათი და რომელიც ცნობილია თავისი წიგნით გრავიატურების შესახებ. 
ტომაზო ვესელიც მხატვარი იყო, რომელიც გარდაიცვალა 1620 წელს. იყო სხვა ნათესავიც ჯიროლამო დანტე, ღრმად განსწავლული, რომელიც ჯიროლამო დი ტიციანად არის ცნობილი. იგი მხატვარს ეხმარებოდა მუშაობაში. 
ტიციანის რამდენიმე მოსწავლე და შეგირდი ცნობილი გახდნენ შემდგომ. მაგ: პარის ბორდონი, ბონიფაციო და ელ გრეკო (დომინიკოს თეოკოპულოს) რომელიც მხატვართან მუშაობდა მისი სიცოცხლის ბოლო წლებში. 
ტიციანის ტალანტი ფრესკების მოხატვაში გამოვლინდა. მან მოხატა 1511 წელს, პადუაში კარმელიტას და სკუოდა დელ სანტოს ეკლესიები. ზოგიერთი მათგანი დღესაც შემორჩენილია, მათ შორის “შეხვედრა ოქროს კარიბჭესთან“ წმინდა ანტონი პადუელის ცხოვრებიდან 3 სცენა , “ახალგაზრდა ქალის მკვლელობა მისი ქმრის მიერ“ და ა.შ. 
პადუადან ტიციანი დაბრუნდა ვენეციაში და 1513 წ. მიიღო ბროკერის პატენტი (ლიცენზია) და გახდა სამთავრობო სამუშაოების ზედამხედველი. განსაკუთრებულ ყურადღებას აქცევდა (მეთვალყურეობდა) ჯოვანი ბედინის მიერ ჰერცოგის სასახლეში, დიდი კონსულის დარბაზში, დაუმთავრებელი სურათის დასრულებას. 
1516-1518 წწ. მან დასრულა “ასუნტა“ დიდი ფრესკა. 1510 წელს გარდაიცვალა ჯორჯონე, 1516 წელს კი მოხუცი ბედინი, ტიციანი დარჩა მეტოქის გარეშე. 60 წლის მანძილზე ის იყო შეუცვლელი ოსტატები ვენეციური მხატვრობისა. 
1516-1530 წლებში, რომელსაც შეიძლება ეწოდოს მისი სიმწიფისა და დაოსტატების ხანა, მხატვარი გადაერთო ადრეულ ჯორჯონესეული სტილიდან, უფრო დიდი და კომპლექსური ქმნილებების შექმნაზე და პირკეტად სცადა მონუმენტური სტილი. 
1518 წ. ფრარის ეკლესიის მაღალ საკურთხევლისათვის მან შექმნა თავისი ცნობილი შედევრი “ქალწულის ცდუნება (მითვისება)“. ამ სურათს მოჰყვა ნამუშევართა სერიები, რომლებშიც ტიციანმა მოგვცა წმინდანთა და მათი მლოცველების ერთიანი ჯგუფის მოძრაობის ახალი კონეფცია, რომელიც განსხვავებულ არქიტექტურულ ჩარჩოებშია გადაწყვეტილი. 
ამ დროისათვის ტიციანი იყო დიდების მწვერვალზე. ამავე პერიოდს ეკუთვნის მეტად უჩვეულო ნამუშევარი “პეტრე წამებულის სიკვდილი“ (1530), სან ზანიპოლოს ყოფილ დომენიკურ ეკლესიაში, რომელიც 1867 წელს ავსტრიელების მიერ ნასროლმა ჭურვმა დაანგრია. მისი მხოლოდ ასლია შემორჩენილი. მხატვარი, ამავდროულად, აგრძელებდა მადონების სერიის ხატვას, რომლებსაც იგი მშვენიერი პეიზაჟების ფონზე ქმნიდა. ამის დასტურია ლუვრში დაცული მისი “მადონა კურდღლით“, ამავე პერიოდს მიეკუთვნება ასევე ლუვრში დაცული მისი მეორე ნამუშევარი „დაკრძალვა“. მითოლოგიური სცენებია გამოსახული მის ნამუშევრებზე „თავაწყვეტილნი“ (დაცული პრადოში) და „ბახუსი და არიადნე“ - ლონდონში. 
1525 წელს იგი დაქორწინდა ლედი სესილიაზე. ამ ქორწინებიდან მათ შეეძინათ პირველი ვაჟი პომპონიო, რომელსაც მოჰყვა ორი (შესაძლოა სამი) შვილი, რომელთა შორის იყო მისი საყვარელი ორაზიო, რომელიც შემდგომ მისი ასისტენტი გახდა. 
1530 წელს მისი მეუღლე გადაჰყვა გოგონას ლავინიას, მშობიარობას და ტიციანმა შეიცვალა სახლი და ოჯახის გაძღოლა სთხოვა თავის დას, ორზას. ამ სახლის მოძებნა ახლა ძნელია, მაშინ კი იგი მდებარეობდა ბინ გრანტეში, ვენეციის სულ ბოლოში, ფეშენებელურ გარეუბანში, ზღვის პირას, ლამაზი ბაღებითა და ულამაზესი ხედით. 
შემდგომი პერიოდის განმავლობაში (1530-1550) ტიციანმა დახვეწა ხელწერა, რაც კარგად ჩანს მის „წმინდა პეტრე წამებულის სიკვდილში“. 
ვენეციის მთავრობა უკმაყოფილო იყო ჰერცოგის სასახლეში წარმოებული სამუშაოებისადმი ტიციანის უყურადღებობით. 1538 წელს მას უბრძანეს, უკან დაებრუნებინა ის ფული, რომელიც მიიღო ამ სამუშაოებისათვის და მის ადგილზე დაინიშნა მისი მეტოქე მხატვარი პორდენონი. რატომღაც წლის ბოლოს პორდენონი გარდაიცვალა და ტიციანი, რომელიც ამასობაში გულმოდგინედ მუშაობდა და ხატავდა „კადორის ბრძოლას“, აღადგინეს თავის უფლებებში. ამ ბრძოლის სცენა (ძირითადი სცენა) დაიკარგა ვენეციელი მხატვრების სხვა ძირითად სცენებთან ერთად დიდი ხანძრის დროს, რომელმაც გაანადგურა დოჟის სასახლეში ყველა ძველი სურათი, 1577 წელს. ეს სურათი გვიჩვენებდა ვენეციელი გენერლის, დ'ალვიანოს, თავდასხმას მტერზე. 
თავისი კარიერის დასაწყისიდანვე ტიციანი წარმოგვიდგა როგორც პორტრეტების ჩინებული მხატვარი. თავის ქმნილებებში, როგორიცაა: “ელენორა დე გონზაგა“, “ურბინოს ჰერცოგინია“, “ფიტის სასახლეში“, იგი ხატავდა მსგავსებებს პრინცების, დოჟების, კარდინალების, ბერების, მხატვრებისა და მწერლების სახეებთან. ოსტატურად ამსაგვსებდა რეალურ პიროვნებებს. 
ტიციანს ჰქონდა საყვარელი ვილა მანზას მაღლობის სიახლოვეს, რომლიდანაც იგი ახორციელებდა ძირითად დაკვირვებებს პეიზაჟების ფორმასა და ეფექტზე. 
1546 წელს იგი ეწვია რომს და მიიღო საპატიო მოქალაქეობა, ამ ტიტულის მქონე იყო მისი წინამორბედი მიქელანჯელო. სიცოცხლის ბოლო 25 წლის მანძილზე (1550-1576 წ) მხატვარი ძირითადად მუშაობდა მეფე ფილიპე მეორისათვის და, როგორც პორტრეტის მხატვარი, იგი მეტად თვითკრიტიკული იყო. ზოგიერთი სურათი მთელი ათი წლის განმავლობაში იდო მის სტუდიაში და არ უბრუნდებოდა მფლობელებს, ცდილობდა რა მხატვარი გარკვეული შტრიხების დამატებას და ნახატების დახვეწას. მან ასევე დაასრულა ბევრი ადრინდელი ნამუშევარი, თავისი მოსწავლეების დახმარებით. ამასთანავე, წარმატებით ართმევდა თავს უამრავ პრობლემას. 
ტიციანმა დააქორწინა თავისი ერთადერთი ქალიშვილი ლავინია, რომელიც ძალიან უყვარდა და რამდენჯერმე დახატა კიდეც. მისი მეუღლე იყო კორნელიო სარჩინელი. ლავინიამ წარმატებით შეცვალა საოჯახო საქმეებში განსვენებული მამიდა ორზა. ტიციანის დიდი შემოსავლის წყალობით, მას თავისი ადგილი ეკავა საზოგადოებაში. ქორწინება შედგა 1554 წელს. 1560 წელს კი იგი ბავშვის გაჩენას შეეწირა. 
ბოლო წლების უდიდესი შედევრი “Pიეთა" არის ტანჯვის დრამატული სცენა. როგორც ჩანს, იგი გამიზნული იყო მისი სარკოფაგის (საფლავის) სამლოცველოსთვის. 


ლეონარდო და ვინჩი (1452-1519) აღორძინების ეპოქის დიდი წარმომადგენელია. ის იყო არა მარტო მხატვარი არამედ მათემათიკოსი, ინჟინერი, მექანიკოსი, მოქანდაკე, ბუნებისმეტყველი, ფიზიკოსი და ა.შ. მან გააღრმავა მხატვრული სახის ფსიქოლოგიური შინაარსი. ღრმა რეალიზმის შემცველია " მადონა ყვავილით". მას აგრეთვე უწოდებენ "მადონა ბენუას". მხატვრისთვის აქ მთავარია არა რელიგიური სიუჟეტი, არამედ ცხოვრებისეული სინამდვილე. ახალგაზრდა ქალის სახეზე აღბეჭდილია დედობრივი გრძნობა. 
ლეონარდო და ვინჩს მძიმე და მშფოთვარე ცხოვრება ჰქონდა. იგი მოღვაწეობდა ფლორენციაში, მილანში, რომში. სიცოცხლის ბოლო წლები კი საფრანგეთში გაატარა. მილანში ყოფნისას მან შექმნა ერთ-ერთი საუკეთესო ფერწერული ტილო "მადონა ლიტა" 
მსოფლიო ხელოვნების უდიდესი ქმნილებაა "საიდუმლო სერობა". სურათი სახარების სიუჟეტზეა აგებული. ეს არის ქრისტეს უკანასკნელი სერობა. თქმულებამ იუდას შესახებ ლეონარდოს მისი თანამედროვე საზოგადოების მლიქვნელობისა და ბოროტების მხილების საშუალება მისცა. ნაწარმოებში აშკარად იგრძნობა ზიზღი გამცემლობისა და ღალატის მიმართ. 
იუდას წარმოდგენა ბნელ ფერებში კონტრასტს ქმნის იესოს სახესთან რომელზედაც სითბო, გონიერება და სათნოებაა აღბეჭდილი. სურათზე არ იგრძნობა რელიგიური სიუჟეტისათვის დამახასიათებელი სტატიურობა, ღვთიურობა. ლეონარდომ შეძლო სრულიად განსხვავებული სახეების შექმნა, მათზე აღბეჭდილია ღრმად ადამიანური განცდები. ცნობილია რომ მხატვარი დადიოდა მილანის ქუჩებსა და სამიკნიტოებში, სწავლობდა ადამიანთა სახეებს ეს კი მას ბევრ დროს ართმევდა, სამუშაო ფერხდებოდა. განსაკუთრებით გაჭინაურდა იესოს და იუდას სახეების დახატვა. სურათი რომელიც მილანში, სანტა მარია დელლა გრაციას მონასტრის ერთ-ერთ ნესტიან კედელზე იყო დახატული, საკმაოდ დაზიანდა და 1954 წელს მოხდა მისი რესტავრაცია. 
"საიდუმლო სერობაში" მოწაფეთა ფიგურები გეომეტრიული სიზუსტითაა დაყოფილი ჯგუფებად. ქრისტეს სიტყვებით გამოწვეული რეაქცია მოწაფეთა სახეებზე სხვადა სხვანაირად აისახა, რითაც გამოვლინდა თითოეულის განსხვავებული ხასიათი. იუდას კი ტრადიციულად ქისა უჭირავს ხელში და შეშინებული ოდნავ უკან გადახრილია. 
ლეონარდო და ვინჩის ერთ ერთი გვიანდელი ნამუშევარია მონა ლიზას პორტრეტი რომელიც ჯოკონდას სახელით არის ცნობილი. ეს არის მშვიდი, შინაგანად მდიდარი ბუნების მქონე ქალის მეტყველი სახე, კარგა არის დამუშავებული ჯოკონდას ტანსაცმელი. თავსაბურავი მხრებზე აქვს დაფენილი , ტანზე სადა კაბა აცვია. სურათში დარღვეულია პორტრეტის ხატვის ტრადიცია. მონა ლიზა დახატულია თითქმის მთელი ტანით, მუხლამდე. (ადრინდელ პორტრეტებში ადამიანს მხოლოდ გულ-მკერდამდე ხატავდნენ.) სახეს სინაზეს მატებს ოდნავ შესამჩნევი ღიმილი. ჯოკონდა მსოფლიო ხელოვნების ერთ-ერთ საუკეთესო ქმნილებას წარმოადგენს.
წყარო